આરોગ્ય.કૉમ - ગુજરાતી

Article Index
અવગણના નહી કરો.
Lactation
Nutrition in Obesity
Nutrition for Diabetics
Pediatric Nutrition
All Pages

ગર્ભાવસ્થા દરમ્યાન પોષણ.
પોષણને લગતી ગર્ભવતી માતાની જરૂરીયાતો.
The nutritional requirements ગર્ભાવસ્થા દરમ્યાન પોષણને લગતી જરૂરીયાતો ગર્ભવતી માતાના ગર્ભ ધારણ કરતા પહેલાના પોષક સ્થિતી ઉપર આધારિત છે. એક સ્ત્રી જેણે ગર્ભધારણ કર્યા પહેલા સારો આહાર લઈને સંતુષ્ટ થઈ હોય તે પોતાના ગર્ભાવસ્થાના સમય દરમ્યાન ઘણા પૌષ્ટિક તત્વના ભંડારથી ગર્ભાવસ્થા શરૂ કરે છે.

આવા કિસ્સાઓમાં ૩૦૦ કેલરી અને ૧૫ ગ્રામ પ્રોટીન ગર્ભાવસ્થાના પહેલાના સમયની જરૂરીયાત કરતા વધારે ગર્ભાવસ્થા દરમ્યાન પુરતુ છે. આ સમય દરમ્યાન બીજા વધારે પડતા પોષક તત્વોની પણ જરૂરીયાત છે. એક રોજના આહારનુ માર્ગદર્શક તમારી બરોબર આહારની વધારે પડતી જરૂરીયાતને પુરી કરવા કદાચ મદદ કરશે. માતા જેમને ગર્ભાવતી થયા પહેલાના સમય દરમ્યાન પૌષ્ટીક આહાર ન મળ્યો હોય તેમની ખાસ કાળજી રાખવી જોઇએ, તેમને પીળા ફળો અને શાકભાજી આપવાની જરૂર છે. જે પ્રોટીનનુ મૂળ છે અને ગર્ભાવસ્થા દરમ્યાન વધારે જોઇતા પોષક તત્વો આપે છે.

પ્રોટીન્સ.
ગર્ભવતી માતાની વધારાની પૌષ્ટીક તત્વોની જરૂરીયાત.
એક રોજના ખોરાકના માર્ગદર્શકમાંથી પ્રોટીનના બે વાર પીરસીને પસંદગીનુ દુધ, માછલી, ઈંડા અથવા મરઘા જે ઉંચી પ્રકારના જીવોને લગતા પ્રોટીનના બે ભાગ પીરસે છે. તેના વધારામાં એક ભાગ લીલા પાનવાળી શાકભાજી અથવા પીળા નારંગીના ફળો અથવા ફળો અને ખટાશવાળા ફળો તેના સામાન્ય સંતુલિત આહારના ઉપરાંતમાં આપવાની ભલામણ કરે છે.

ગર્ભાવસ્થા દરમ્યાન પર્યાપ્ત ખોરાક લેવાના સંકેત બતાવે છે.
સામાન્ય રૂપમાં ગર્ભાવસ્થા દરમ્યાન વજનમાં વધારો ખોરાકનુ પૂરતાપણુ લગભગ ૧ થી ૧.૧/૨ કિલો વજનમાં વધારો પહેલાના ત્રણ મહિનામાં અને ૪૫૦ ગ્રામ દરેક અઠવાડીયે ત્યારે પછી ગર્ભાવસ્થાના બાકીના સમય માટે સામાન્ય છે. એનો અર્થ એ કે સંપુર્ણ non–edematous ના વજનમાં વધારો ૧૦ થી ૧૨ કિલો સંપૂર્ણ ગર્ભાવસ્થા દરમ્યાન - અહિયા સાવચેતીથી જોવાની જરૂરીયાત છે તે છે અસામાન્યપણે વજનમાં વધારો જે કદાચ વધારે પડતા પાણીને રાખવાને લીધે.

ગર્ભાવસ્થા દરમ્યાન આહારના વિચારો.
થોડુ અને વારંવાર ધવડાવવુ.

• ગર્ભાવસ્થાની શરૂઆતના સમયમાં એક માતા ઉબકો આવવાનુ અનુભવે છે અને તેની ભુખ મરી જાય છે અને ઘણો ખોરાક ખાધા પછી મોટા થયેલા ગર્ભાશય ઉપર દબાણ, બીજા અવયવોના પેટના પોલાણમાં પછીના સમયમાં અસ્વસ્થતાને દુર કરવા.
• નાનકડી માત્રામાં જોઇતા પૌષ્ટિક તત્વોને ગાઢ ખોરાક મદદ કરે છે.
• કબજીયાતથી બચવા જરૂર પુરતા ઓગળી શકે તેવા અને ઓગળી ન શકે તેવા રેસા લેવા જોઇએ.
• મળમૂત્રને બહાર કાઢી નાખનાર પદાર્થોને નષ્ટ કરવા ઘણુ પ્રવાહી મદદ કરે છે.
• ખોરાક નિયમિત લેવાથી અને સ્થિર સ્તર રાખવાથી વજનને વધારવા અને બરોબર પચન કરવા મદદ કરે છે.
• ચરબીવાળો, ભારે ખોરાક, તળેલો ખોરાક, અત્યંત મસાલો, મોટા પ્રમાણમાં કૉફી અને વધારે સુગંધિત ખોરાકથી દુર રહો.

સ્તનપાન.
પાલન પોષણ કરતી માતાને પૌષ્ટિક તત્વોની જરૂર પડે છે.
Milk પાલન પોષણ કરતી માતાને પૌષ્ટિક તત્વોની જરૂરીયાત ગર્ભાવતી માતા કરતા વધારે છે કારણકે બાળકની દુધની જરૂરીયાત વધતી જાય છે. પાલન પોષણ કરતી માતાને વધારે પ્રોટીન, ખનિજ, વિટામીન્સ અને કેલેરીની જરૂર પડે છે. વધારાના આહારની જરૂરીયાત. કારણકે પાલન પોષણ કરતી માતાની વધારાની જરૂરીયાત તેના ધવડાવવાના દુધના ઉત્પાદન માટે અને સ્ત્રાવ વધારવા, તે લાંબા સમય સુધી ચાલુ રાખવુ જ્યાં સુધી માતા તેના બાળકને ધવડાવતી હોય. જરૂરીયાત કદાચ ઓછી થશે જ્યારે દુધનુ ઉત્પાદન ઓછુ થશે.

દુધ, ખોરાકની વધારે પૌષ્ટિક જરૂરીયાત માટે ૪ વધારાના પૌષ્ટિક જરૂરીયાતના પ્રોટીનનો ખોરાક મેળવવા માટે સુચના આપે છે, તેમાંથી ૨ જે દુધના બનાવેલા હોય કેલ્સિયમ અને riboflavinની વધારે જરૂરીયાત માટે પ્રદાન કરે છે. ઘેરા લીલા અથવા પીળા નારંગીના દરેક એક વાર પીરસવા, શાકભાજી/ફળ અને એક થી બે ખાટા ફળો વિટામીન એ અને સી આપવા, ૨-૩ વાર પીરસવુ અનાજના જુથમાંથી અને ૧૫-૨૦ મિલિગ્રામ તેલ જોઇતી ચરબીવાળો તેજાબની રેતી વધારે ઉર્જા માટે અને વધારે ખોરાકની સગવડ કરવા ધવરાવવાની માત્રા વધારવાની જરૂર પડશે.

• પૌષ્ટિક ધટ્ટ ખોરાકની પસંદગી કરો.
• ધવડાવતા દુધના ઉત્પાદનને સમતોલ કરવા વધારે પ્રવાહી વાપરો.
• દુધ જેવા (બદામ, બગીચાની તીખી ભાજીના બી, અફીણના બી, મેથીના બી, લસણ વગેરે) દુધનુ ઉત્પાદન વધારવા તમારા ખોરાકમાં આ વસ્તુઓનો સમાવેશ કરો. માતાને પુરતો આરામ, ચિંતાથી દુર અને બાળકનુ દેખરેખ રાખવાની ઇચ્છાથી આઝાદી તમારા સફળ સ્તનપાન કરાવવા માટે આવશ્યક છે.

સ્થૂળતામાં પોષણ.
એક વ્યક્તિનુ વજન ૨૦ ટકા કરતા વધારે ઇચ્છનીય સ્તર ઉપર જમા થયેલ ચરબીને લીધે હોય ત્યારે તે સ્થૂળ કહેવાય છે. વધારે પડતા શરીરના વજનને લીધે એક વ્યક્તિને ઘણા રોગો થાય છે, જેવા કે હસ્થૂળ pectoris, coronary thrombosis, લોહીનુ ઉંચુ દબાણ, હદયનો હુમલો, મધુમેહ, mellitus પિત્તાશયનો રોગ અથવા સંધિકોપ અને વજનના સબંધિત સાંધાનુ વલણ કરાવે છે. તે પ્રસ્તુતીના જોખમ તરફ દોરે છે, માનસિક અવ્યવસ્થા અને ઓછા જીવનની આશામાં પરિણામિત થાય છે.

સ્થૂળતાનુ મુલ્યાકન.
જુદીજુદી અનુક્રમણિકાઓ વિકસિત કરવામાં આવી છે, જેવી કે શરીરનુ વજન, શરીરના massની સુચી (BMI),, શરીરની ચરબીનુ માપ, વજનને સબંધિત સુચી કમરથી કેડ સુધીનુ પ્રમાણ વગેરે. જીવનપદ્ધતીને ઓછી કરવા દવાઓ બિલ્કુલ નક્કામી છે, સિવાય કે વિશિષ્ટ ગ્રન્થીઓની ખોટ. ભુખ ઓછી કરતી દવાઓ જેવી કે amphetamines, diuretics અથવા રેચક દવા હાનિકારક છે અને ઓછી કેલેરીવાળા ખોરાકના બદલામાં કાઈ નથી. ઓછો ખોરાક સાધારણ પરિસ્થિતીમાં ભલામણ કરાય તેવો નથી. કટોકટીમાં ઓછો ખોરાક લઈ શકાય પણ તે વૈદ્યકીય દેખરેખ નીચે. આવા કિસ્સામાં પણ શરીરનુ ઇચ્છનીય વજન જાળવી રાખવા વધારે પડતા ચોકસાઈવાળા પાલનની જરૂર છે.

સ્થૂળતાનો ઉપચાર.
વજન ઓછુ કરવા ત્યાં કોઇ ખોરાકને બદલે બીજો ઉપાય નથી. ફક્ત અલ્પ કેલેરીવાળો ખોરાક મર્યાદિત carbohydrates અને ચરબી, સામાન્ય પ્રોટીન, પુરતા વિટામિન્સ અને ખનિજ, પુષ્કળ પ્રવાહી અને મોટા રેસા વગેરેની મદદ લેવી. અલ્પ કેલેરીવાળો ખોરાક સાધારણ વ્યાયામ દ્વારા ઉમેરવો જોઇએ. તે છતા બંને ખોરાક અને વ્યાયામ એક નિષ્ણાંત સલાહકારની સલાહ નીચે કરવા જોઇએ.

વજન ઘટાડવાનો દર સ્થૂળતાની માત્રા ઉપર આધારિત છે. સામાન્ય રૂપમાં દરેક મહિને ૨ થી ૩ કિલો ઘટ વાસ્તવિક છે અને તે આપણે અનિચ્છનીય શારિરીક, માનસિક અથવા ભાવનાત્મક પ્રભાવ સિવાય પણ પ્રાપ્ત કરી શકીયે છીયે. લગભગ રોજની જરૂરીયાતમાં ૫૦૦ કેલેરી ઓછી લેવાથી આપણે દરેક મહિને લગભગ ૨ કિલો વજન ઓછુ કરી શકીયે છીયે.


મધુમેહના દરદી માટે પોષણ ખોરાક.
મધુમેહ Mellitus એક લાંબા સમયથી ચાલતો ચયાપચનનો વિકાર છે, જે શરીરમાં સંપૂર્ણપણે અથવા અડધો ગ્લુકોસ વાપરવા માટે પરવાનગી નથી આપતુ. લોહીમાં ગ્લુકોસના ઉંચા સ્તરો (જે લોહીની ખાંડ તરીકે પણ પ્રસિદ્ધ છે) અને carbohydrates, પ્રોટીન અને ચરબી ચયાપચયની ક્રિયામાં પરિવર્તન આ સ્થિતીમાં વિશિષ્ટ પ્રતીક છે.

મધુમેહના કારણો.
મધુમેહના કારણો હજી સુધી સંપૂર્ણપણે જાણવામાં આવ્યા નથી. તે છતા એ જાણવામાં આવ્યુ છે કે ઘટકો જેવા કે ઉત્પત્તીને લગતા, સ્થૂળતા, ચેપ અથવા તીવ્ર તાણ શારિરીક અથવા ભાવનાત્મક રમત તેના વિકાસમાં મહત્વનો ભાગ ભજવે છે. તે કદાચ બીજી પંક્તિના રોગ પણ થાય છે જેમાંથી કેટલાક છે pancreatitis, hemochromatosis, carcinoma of pancreas or pancreatectomy. બીજા સારવારને લીધે થતી આડ અસર મધુમેહ વિકસિત કરે છે Corticosteroids or diuretics like thiozide group લેવાને લીધે.

મધુમેહના પ્રકારો:
insulin આધારિત (IDDM) અથવા મધુમેહની શરૂઆત પછી Juvenile.
IDDMના દરદીઓ બહારના insulin ઉપર આધારિત હોય છે. મધુમેહનો આ પ્રકાર સાધારણપણે બચપન દરમ્યાન (લગભગ ૧૦ થી ૧૨ વર્ષ) અચાનક થાય છે. તે એક રોગ પેદા કરનાર અતિસુક્ષ્મ જંતુથી થાય છે અથવા સ્વત ચેપનો પ્રતિકાર કરવાની શક્તિને ન ઓળખવાથી થાય છે. આવી પરિસ્થિતીથી પિડાતા બાળકોનુ વજન ઓછુ હોય છે.
Non Insulin (NIDDM) આધારિત (NIDDM) અથવા વયસ્કરોમાં મધુમેહની શરૂઆત AOD.
આ પરિસ્થિતી ધીમેથી વિકસિત થાય છે. સામાન્ય પ્રકૃતિમાં તે હળવી અને વધારે સ્થિર હોય છે. insulin ના સ્વાદુપિંડને લગતો સ્ત્રાવ કદાચ અપૂરતો છે અથવા insulin ની પ્રક્રિયા દોષપાત્ર છે. આવા કિસ્સાઓમાં સમસ્યાની ઉપર આવવા પાચન રસ insulin બનાવે છે.આ પ્રકારનો મધુમેહ ખોરાક અને વ્યાયામ કરવાથી નિયંત્રણમાં આવે છે. મધુમેહ જો નિયંત્રણમાં ન આવે તો નસને લગતા રોગ જેવા કે retinopathy, nephropathy અને તેની સાથે હદયનો રોગ, હદયના હુમલા સમિત રોગો થાય છે. ચેતા વિકૃતિ રોગાવસ્થા સાંધાના અને હાડકાના સ્નાયુઓની સમસ્યા અનિયંત્રીત મધુમેહમાં કદાચ થશે.


બાળકનો પોષાહાર.
બાળવસ્થા ઝડપથી વિકાસનો સમય છે, પૌષ્ટિક જરૂરીયાતો આ સમય દરમ્યાન તેના શરીરના વજનમાં દરેક માપમાં ઉચ્ચત્તમ છે. માતાનુ દુધ આ શિશુના ઝડપથી વિકાસના સમયમાં તેને અનુકુળ પ્રમાણમાં પોષક તત્વો પહોચાડે છે. બાળકને માતાનુ દુધ ક્યારે બંધ કરવુ અથવા ઘટ્ટ ખોરાક ક્યારથી ચાલુ કરવાનો નિર્ણય તેના શારિરીક અને શરીરના વિજ્ઞાનના વિકાસ અને તેની સાથે પૌષ્ટિક ખોરાકની જરૂરીયાત ઉપર આધારિત છે.

ઘટ્ટ ખોરાક રજુ કર્યા પહેલા એ મહત્વનુ છે કે તેના આંતરડાની પાચક રસની રચના એ સ્ટાર્ચના પદાર્થોને અને દુધ વિનાના બીજા પ્રોટીન અને પચાવવા માટે તૈયાર હશે. જ્યારે બાળકના ખોરાકમાં આ ખાધ્ય પદાર્થોનો ઉમેરો થાય છે, તેને એક સમયે એક વાર પ્રસ્તુત કરવો

બાળકને જુદાજુદા આહાર લેવા માટે એક સામાન્ય દિશાનિર્દેશનો નિમ્નલિખિત નકશો બતાવે છે.

નારંગી/ટમેટાનો રસ (વીટામિન સી)	ર બીજે મહીને
ખોરાક,	ઓળખાણ માટે ઉમર
સારી રીતે રાંધલુ આનજ	૨ થી ૪ મહિના
કૃતિમ/છુંદેલા ફળ શાકભાજી.	૬ થી ૭ મહિના
રાંધેલુ ઈંડાનો પીળો ભાગ/માછલી	૬ થી ૯ મહિના
દાળ અનાજ શાકભાજીની સાથે	૬ થી ૭ મહિના
દુધના બદલામાં અનાજ અથવા દાળ વગેરેની સાથે	૩ થી ૫ મહિના
દુધ છોડતાની સાથે કુંટુંબનો આહા	૧૨ મહિના.

જ્યા સુધી બને ત્યા સુધી બાળકને બઝારમાં ખાવાના મળતા પદાર્થો નહી આપવા જોઇએ. માતાનુ દુધ અને પ્રાકૃતિક ખોરાક બાળકના સ્વાસ્થય માટે ઉત્તમ છે. આ બાળકને ખોરાકનો પરિચય આપવો તે બહુ સાવચેતીથી પુનર્રચના કરવાનુ અને ઉચિત સમજણ માતાનો એક ભાગ અને/અથવા બીજાની દેખભાળ રાખવાવાળાનો એક ભાગ છે. તેમાં સમાવેશ છે - સ્વચ્છતા અને બીજા ઘટકોનુ ધ્યાન રાખવુ. તે છતા, આ ખોરાકનો પરિચય કોઇ પણ કારણને લીધે દુર ન રાખી શકાય તો નિમ્નલિખિત વાતો ધ્યાનમાં રાખવી જોઇએ.

• બઝારમાં મળતુ દુધ છોડાવવાનો ખોરાક ફક્ત ૪ મહિના પછી શરૂ કરી શકાય છે.
• સમય પહેલા બીજા દુધના પદાર્થો અથવા ગાય/ભેસનુ દુધ કદાચ વાપરી શકાય છે.
• સ્વચ્છતા માટે ઉચિત ધ્યાન આપવુ જોઇએ.
• તૈયાર કરવા માટે અને ખોરાક આપવા માટે યોગ્ય માર્ગદર્શન આપવુ જોઇએ અને બાળકને તેની ઇચ્છા પ્રમાણે જેટલો ખોરાક જોઇએ તેટલો જ આપવો જોઇએ અને તેના ખાવા માટે જબરજસ્તી ન કરવી જોઇએ.